به گزارش سیتنا، سایت ماهنامه نسل چهارم نوشت: دکتر علی‌اکبر جلالی عضو هیات علمی دانشکده برق دانشگاه علم و صنعت و استاد پاره وقت دانشگاه «وست ویرجینا»ی آمریکاست. او تحصیلاتش را تا مرحله فوق دکترا در حوزه کنترل کامپیوتری، ادامه داده است. معروف‌ترین کار تحقیقاتی او تاسیس نخستین روستای الکترونیکی ایران و جهان است. وی همچنین عضو مستقل یونسکو در منطقه آسیا و اقیانوسیه در حوزه آموزش الکترونیک است و علاوه بر آن عضو کمیته کارگروه یونسکو در تهران در حوزه فناوری اطلاعات و عضو هیات رئیسه جامعه اطلاعاتی ایران است. دکتر جلالی جزء محققان آینده‌نگر بوده و نظریه موج چهارم، را برای اولین بار در دنیا مطرح کرده است. وی تا کنون چندین پروژه ICT را در سطح ملی در زمینه‌های مختلف توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات انجام داده‌ و در طول 20 سال گذشته بیشترین تلاش را برای توسعه فناوری اطلاعات و کاربردهای آن در کشور داشته است و در حوزه فرهنگ سازی این پدیده جزء افراد شاخص است. در این شماره از ماهنامه نسل چهارم طی گفت و گو با دکتر علی اکبرجلالی مباحث پیرامون چالش های استفاده از فناوری های نو همانند اینترنت اشیا در کشور را به بحث نشستیم و در عین حال با بررسی مشکلات موجود بر سر راه توسعه فناوری اطلاعات در بخش های مختلف کشور، به ریشه یابی این معضلات پرداختیم.

* توسعه فناوری های جدید  با ساختارهای قدیمی امکان پذیر نیست، راهکارهای شما برای استفاده از آخرین فناوری های نو در کشور چیست و این در حالی است که برخی تکنولوژی هایی که در کشورهای توسعه یافته روزمره شده در کشور ما هنوز شناخته شده نیست؟

یکی از مشکلات مهم عدم توسعه یافتگی یکپارچه فناوری اطلاعات و کاربردهای آن در کشور، فقدان  اعتقاد قوی قبل از شروع  کار است، به همین دلیل سرمایه گذاری های بزرگ به صورت پراکنده وجزیره ای انجام شده که این سرمایه گذاری ها نتوانسته در یک مسیر متحد قرار گیرد، در نتیجه با سرمایه گذاری های زیاد موفقیت چشم گیری نداشته ایم، اما ماهیت اکوسیستم اینترنت اشیاء به گونه ای است که به صورت خودکار یک مجموعه یکپارچه است و نسبت به فناوری اطلاعات در این خصوص تفاوت زیادی دارد؛ بنابراین هم چنان که دولت بحث اینترنت اشیا را پذیرفته و برای آن در برنامه ششم توسعه کشور جایگاه ویژه ای را دیده است اگر بتواند به صورت یکپارچه از این فناوری نوین حمایت کرده و به صورت درستی آن را هدایت و مسوولیت اجرایی را به بخش خصوصی بسپاریم، یقینا سرمایه گذاری ها در این حوزه به هدر نمی رود؛ اما اگر دولت مانند سایر سیاست های خود در حوزه فناوری اطلاعات در گذشته عمل کند و نتواند تصمیم قاطعی بگیرد این فناوری نیز می تواند سرمایه های ملی را به هدر بدهد و لازم است بدانید که اینترنت اشیا مفهومی جدید در دنیای فناوری و ارتباطات است که در آن برای هر موجودی (انسان، حیوان و یا اشیاء) قابلیت ارسال داده از طریق شبکه‌های ارتباطی فراهم می‌ شود.

* به نظر شما مهم ترین عامل بازدارنده در توسعه فناوری های جدید در کشور چیست؟

شاید مهم ترین عامل بازدارنده توسعه فناوری های جدید در کشور نگاه امنیتی به آن باشد که متاسفانه نگاه امنیتی وابسته به عدم دانایی و وجود برخی کارشناسان در این حوزه است، چون موضوع برای آن ها قابل درک نیست و با آن برخورد می شود، لذا باید برای  این مساله نیز از همان ابتدا راهکار مناسب  پیدا کرد تا دچار مشکل نشویم.

* نقش بازدارنده بروکراسی اداری در رشد فناوری اطلاعات در کشور را تشریح فرمایید.

مهم ترین چالش دخالت دولت در فناوری های جدید حوزه بروکراسی اداری است، یعنی با وجودیکه بعضی از مسوولان وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات از کارشناسان مجرب  بوده و نهایتا  این فناوری را می پذیرند، اما سیستم بروکراسی، اجازه حرکت سریع و قاطع را به آن ها نمی دهد و در نتیجه در یک سیکل اداری زمان بر کارها از دست دولت خارج شده و بخش خصوصی بدون هدایت و حمایت وارد بازار می شود و چون قوانین بعد از اجرای فناوری ها از طرف دولت شکل می گیرد باعث آزار و اذیت بخش خصوصی و عقب ماندن دولت از بازارهای جدید می شود و این خود عامل بازدارنده در حوزه فناوری های جدید بوده  است و برای  این فناوری هم می تواند مصداق باشد.

* با توجه به شناختی که از وضعیت زیرساخت ارتباطی، منابع انسانی  و دولت در حوزه فناوری اطلاعات  کشور دارید و مطالعاتی نیز در سطح جهانی انجام داده اید ، چه توصیه ای  برای نهادهای مسوول و دانشگاه های کشور برای توسعه کیفی تر این پدیده دارید؟

تغییر نگاه به این فناوری را در کشور واجب و لازم می دانم، اما واقعیت های کشور را هم باید در نظر گرفت و به این موضوع توجه کرد که تغییر نگاه هم کار آسانی نیست؛ به عنوان مثال اگر بخواهیم از پدیده شبکه های اجتماعی و یا اینترنت اشیاء به عنوان دو کاربردی که یکی برای مردم شناخته شده است و دیگری را هنوز مردم وبسیاری از نهادهای تصمیم ساز و متخصصان دانشگاهی وغیر دانشگاهی با آن آشنا نیستند را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم شاید جواب سوالتان را بتوانم روشن تر بدهم. در مورد شبکه های اجتماعی در ایران موضوع بیش از اندازه سیاسی شده است و این در حالی است که  راهکار فنی پاسخگویی حل مشکل سیاسی نیست؛ در ایران شرکت های بخش خصوصی، دانشگاهیان ودولت نتوانسته اند شبکه اجتماعی  طراحی کنند که بتواند بیش از یک میلیون کاربر را مدیریت کنند، که این یک واقعیت وچالش فنی است.  به عنوان مثال برای مدتی دولت با  تلگرام مساله را حل کرد، اما نهایتا این نوع اقدامات جواب نمی دهد. یک وقت می بینیم که تاثیر شبکه های اجتماعی در انتخابات زیاد است و در چارچوب رقابت انتخاباتی نگران آن هستیم که این یک واقعیت سیاسی است. البته بحث مدیریت اخلاقی شبکه های اجتماعی که دولت و جامعه به حق نگران آن هستند و از دید فرهنگی به شبکه های اجتماعی نگاه می کنند نیز باید در نظر گرفت. به هر صورت نوع اشکال اساسی که در مورد شبکه های اجتماعی مطرح می شود با نوع آن در کشورهای توسعه یافته که مساله شبکه های اجتماعی در آنها حل شده متفاوت است. بنده توصیه اکید دارم که دولت کم کم فکر فیلترینگ برای هر مساله ای در این حوزه را کنار بگذارد و آموزش و راهنمایی مردم در هر سطح از سواد و یا شغلی که دارند را در دستور کار خود قرار دهد. اگر مردم  درگیر امور جاری در شبکه های اجتماعی شوند، قطعا به سمت موارد غیر مفید آن نخواهند رفت و نحوه زندگی کردن امن با آن فناوری را خواهند آموخت.  در مورد اینترنت اشیاء نیز که یک فناوری جدید است، باید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری قدم‌های اولیه و لازم را بردارد. در شماره ماه جولای وآگوست 2016 میلادی مجله EDUCAUSE Review که یک مجله معتبر در حوزه آموزش عالی است، کل مقالات به موضوع اینترنت اشیاء در آموزش عالی اختصاص یافته است؛ در این مجله مباحث مختلفی از جمله موج سواری اینترنت اشیاء در آموزش عالی، سیستم اینترنت اشیاء و آموزش عالی، از بدن تا اینترنت اشیا مطرح شده است. 

در کتابخانه مرکزی دانشگاه مریلند، هم اکنون بیش از 40 مهندس  مسوول نگهداری سرورهای کتابخانه این دانشگاه هستند  و در آنجا یک طبقه به پرینترهای سه بعدی اختصاص یافته وکتابهای فیزیکی در حال انتقال به انبارهای خاص هستند تا فقط در موارد ویژه به آنها دسترسی وجود داشته باشد. حال آنکه هم اکنون در دانشگاه علم و صنعت ایران مشغول خرید قفسه برای انتقال کتاب‌ها از کتابخانه قدیمی مرکزی دانشگاه به کتابخانه جدید که با چندین میلیارد تومان آن را ساخته ایم، هستیم. امروز دانشگاه علم و صنعت ایران باید از اینترنت اشیاء در کتابخانه استفاده کند و با کتابها خداحافطی کند.

* آیا در کشور برنامه ملی کاربردی جامع که همه ابعاد نیاز کاربران را در یک حوزه در نظر بگیرد، وجود دارد؟

فعلا در کشور برنامه ملی کاربردی جامع که همه ابعاد نیاز کاربران را در یک حوزه در نظر بگیرد در سطح ملی نداریم. بعضی از شرکت‌های بخش خصوصی مانند دیجی کالا یک زنجیره ارزشی برای کار خود تعریف کرده و در چارچوب کسب وکار خود موفق بوده اند، اما در حوزه دولت الکترونیک یک چنین اتفاقی را شاهد نیستیم و باید سیاست روشن، قوانین و برنامه های محکم و پایداری در حوزه فناوری اطلاعات وارتباطات وکاربردهای آن طراحی کنیم.

* توصیه و پیشنهاد شما به افراد تصمیم ساز در این حوزه چیست؟

به افراد تصمیم ساز در حوزه می گویم  که باید با فناوری روز به صورت مستمر آشنا شویم و بر آن مسلط شویم تا فیلترینگ اولین راه حل برای مواجهه با پدیده های جدید در این حوزه نشود و نیازها را خوب بشناسیم، مثلا وقتی حرف از گردشگر خارجی می شود بدانیم حداقل یک گردشگر خارجی به چندین برنامه کاربردی روی گوشی خود به زبانهای عربی، فرانسوی، انگلیسی، چینی و غیره نیاز دارد؛ حالا اگر سرعت اینترنت پایین باشد و این کاربردهای ضروری در دسترس نباشد، این تجربه سریعا به سایر گردشگران منتقل شده و ممکن است آنها را تحت تاثیر قرار دهد. 

* با وجودی که  بسیاری از مسوولان سیاستگذار ونهادهای مسوول  می دانند که اقتصاد دانش بنیان و اقتصاد مقاومتی تنها زمانی امکان اجرایی دارد که دسترسی به اطلاعات بازارهای جهانی در اولویت باشد اما در عمل چنین چیزی را شاهد نیستیم،  ریشه مشکل را در کجا باید جستجو کرد؟

شاید اولین مشکل بر سر راه توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات و کاربردهای آن در مقایسه با کشورهایی مانند مالزی، سنگاپور، کره جنوبی، امارات متحده عربی و کشورهای توسعه یافته غربی که عقب هستیم  به نگاه غیر واقعی، غیر کارشناسی و نگرانی دائمی نهادهای سیاست گذار در این حوزه مرتبط برمی گردد. با وجودی که بسیاری از مسوولان سیاستگذار ونهادهای مسئول مانند دولت و مجلس شورای اسلامی  می دانند که اقتصاد دانش بنیان و اقتصاد مقاومتی تنها زمانی امکان اجرایی دارد که دسترسی به اطلاعات بازارهای جهانی از جمله محورهای اصلی آن باشد، با این وجود می بینیم نه یک فراکسیونی در این حوزه در مجلس شورای اسلامی شکل گرفته و نه اینکار مهم در توان یک وزارتخانه مانند وزارت ارتباطات وفناوری اطلاعات در دولت است و جالب این جاست که بخش خصوصی مستقلی هم نداریم که بتواند این وظیفه مهم را به عهده بگیرد.

ما تا قبل از برجام به استفاده از کارشناسان سایر کشورهای جهان علاقه مند نبودیم، لذا معلوم است بدون هدف واستراتِژی نمی توانیم موفق باشیم؛ یک برنامه یکپارچه برای توسعه قابل انتظار، در حد کشورهای توسعه یافته برای کشور 80 میلیونی مثل ایران در این حوزه نداریم، گام به گام بر اساس فشار این فناوری تسلیم می شویم و اجازه مختصری به آن برای ورود به سیستم اداره کشور در حوزه های مختلف به مردم می دهیم.

* نظر شما در خصوص استراتژی توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور چیست؟ 

اگر به بعضی از کشورهای توسعه یافته که اساس اقتصاد خود را بر مبنا و بستر فناوری اطلاعات و کاربردهای آن قرار داده اند نگاه کنیم، متوجه می شویم که فاصله ما هر روز در این زمینه در حال افزایش است. این روزها مباحث اقتصادی جهان در مسیر توسعه فناوری های نوینی مانند حقیقت مجازی، اینترنت اشیاء، پرینتر سه بعدی، اتومبیل های خودران، آینده رایانش ابری و سایر پروژهایی از این نوع است؛ بنابراین باید استراتژی توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات را در کشور تغییر اساسی دهیم. نبود یک برنامه مشخص سبب شده است که همواره در استفاده از کاربردهای فناوری اطلاعات و توسعه آن نگران باشیم و این نگرانی وعدم تسلط باعث عقب ماندگی دائمی شده است. نمونه آن را به راحتی می توان در توسعه شبکه های اجتماعی حس کرد؛ بدون تعارف بسیاری از نهادهای کشور نگران این پدیده هستند، از آن طرف واقعیتی وجود دارد و آنهم این است که نمی توان آنها را تعطیل کرد، چراکه به سرعت این فناوری ها فراگیرتر خواهند شد! این سردرگمی باعث تاخیر در استفاده کاربردی و مناسب از این فناوری در کشور ما شده و بعضا وزارت ارتباطات اقدامات محدودی را با امکانات محدود فیزیکی و منابع انسانی خود انجام می دهد، ولی جواب مناسبی از آن حاصل نمی شود.  دومین مساله نبود یک استراتژی مناسب جهت آموزش همگانی و ورود دستگاه های دولتی با روشی امن در این حوزه است. نقش دانشگاه‌ها، آموزش و پرورش وسایر نهادهای آموزشی مشخص نیست ورسانه های ملی و نوشتاری مرتب در مورد ضررهای این فناوری تذکر داده اند، لذا باید آموزش همگانی را با کیفیت برنامه ریزی کنیم.

* از اولین روزهایی که  کاربردهای اینترنت و مباحث مرتبط با فناوری اطلاعات را مطرح کردید و در طرح های مهمی همچون توسعه شهرهای الکترونیکی، توسعه دفاتر فناوری اطلاعات روستایی، بانکداری الکترونیکی، آموزش الکترونیکی و توسعه مدارس هوشمند، تجارت الکترونیکی، دولت الکترونیکی حضور داشتید و اخیرا نیز به بحث اینترنت اشیاء ورود کردید، آیا از نتیجه اقدامات طی این سال ها راضی هستید؟

به صورت نسبی راضی هستم. نمی توان مجموعه اقدامات انجام شده در حوزه فناوری اطلاعات وکاربردهای آن را مستقل از سایر فعالیت ها در حوزه های مختلف دیگر کشور دید، لذا در مقایسه با سایر اقداماتی که در حوزه عمران و اقتصاد کشور انجام شده ، حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات پیشرفت خوبی داشته است. ایران کشوری با بیش از 80 میلیون جمعیت است و پیش بینی بازار 30 میلیارد  دلاری تا سال 2020 میلادی در حوزه فناوری اطلاعات برای آن شده است. در ایران هم اکنون نزدیک به 30 میلیون کاربر بهره مند از فناوری های پهن باند، 3G، 4G و LTE و دسترسی ثابت ADSL  بر روی گوشی های هوشمند داریم که فرصت مناسبی برای رشد وکمک به اقتصاد مقاومتی است، با این وجود نتوانسته ایم به دلایل مختلف از این فرصت و سرمایه گذاری خوب بهره مند شویم. اما اگر بخواهید آرزوهای روزهای اول بنده را که مسوولیت فرهنگسازی و معرفی این پدیده جدید را بین مردم عادی شهر و روستا به عهده داشتم را بدانید، جواب خیر است! 

* یکی از آرزوهای شما تحقق یک شهر الکترونیکی آرمانی بود که در این راستا تبدیل جزیره کیش به شهر الکترونیکی را مطرح کردید،کمی در این زمینه توضیح دهید؟

آرزوی من آن بود که برای اولین بار جزیره کیش را به شهر الکترونیکی تبدیل کنم و به همین منظور چند سال در کیش مستقر شدم و در سال 1380 با برگزاری اولین همایش شهرهای الکترونیکی و اینترنتی در آنجا پروژه  شهر الکترونیک کیش کلید خورد. شاید این بهترین زمان برای پرش کشور به یک اقتصاد دانش بنیان و عظیم بود که متاسفانه به آرزویم که تحقق یک شهر الکترونیکی آرمانی بود دست نیافتم! چند سال بعد، دبی بحث اینترنت سیتی را مطرح کرد و بنای یک اقتصاد جدید را در کشور مطرح  کرد که تا همین امروز از مزایای آن بهره مند است وموفق شد.  

در سال 1392 با روی کار آمدن دولت جدید 18 ماه به استان گلستان رفتم تا پروژه مشاغل دانش بنیان حرفه ای محور را به منظور ایجاد اشتغال برای کارجویان فارغ التحصیل دانشگاهی با همکاری استانداری وایجاد اولین استان مجازی کشور پیش ببرم. در این زمینه از پنج هزار فارغ التحصیل جویای کار ثبت نام کردم و پروژه تا انتها موفق به جلو رفت، اما وقتی در مسیر سیستم بروکراسی اداری قرار گرفت سرعت آن بسیار کند شد؛ در حالی که در کشور هیچ برنامه جدی دیگری در حوزه اشتغال فارغ التحصیلان جویای کار وجود نداشت.

* این پروژه مخالف نیز نداشت و می توانست با تکثیر مدل اجرا شده در استان گلستان بخش بزرگی از مشکل اشتغال فارغ التحصیلان بیکار را حل کند اما موفق نشد، درباره دلایل آن توضیح دهید؟

هنوز باور به استفاده کاربردی و مناسب از فناوری اطلاعات وارتباطات در کشور وجود ندارد. آرزوی من ایجاد اشتغال برای همه فارغ التحصیلان جویای کار در کشور و افزایش بازدهی شرکت های بخش خصوصی ودولتی  بود؛ چراکه آن ها با بازدهی نزدیک به 30 درصد کار می کنند و این جوانان می توانند این بازدهی را افزایش داده وحقوق خود را از بهره وری بنگاه های کسب و کار بدست آورند که از آن ها حمایت نشد و دلیل آن را نمی دانم!